Προτομή Ιερέως Κωνσταντίνου Λουίζου 

Πλατεία Κωνσταντίνου Λουίζου 

Καλλιπόλεως & Ικονίου 

Ιερέας από το Ταϊφύρι της Καλλίπολης της Ανατολικής Θράκης.

Ανέγραψε την ιστορία της Καλλίπολης.

Η Θρακική Χερσόνησος ή Χερσόνησος της Καλλίπολης περιελάμβανε επί Τουρκοκρατίας δύο υποδιοικήσεις (καζάδες), της Καλλίπολης και της Μαδύτου. Η υποδιοίκηση Καλλίπολης περιελάμβανε την Καλλίπολη και οκτώ ελληνικά χωριά: Καβακλή, Γαλατά, Βαίρ(ιον), Νεοχώρι(ον), Ταϊφύρ(ιον), Περγάζ(ιον), Αγγελοχώρι(ον), Πλαγιάρι(ον), ενώ η υποδιοίκηση Μαδύτου περιελάμβανε τη Μάδυτο, την Κριθιά και πολλά μικρά τουρκικά χωριά.

Η Καλλίπολη ήταν έδρα της ομώνυμης Διοίκησης (Σαντζακίου), στην οποία υπάγονταν πέντε (5) υποδιοικήσεις: Καλλίπολης, Μαδύτου, Κεσάνης, Περιστάσεως και Μυριοφύτου. Ήταν ακόμη μέχρι το έτος 1901 έδρα Επισκόπου που  υπάγονταν στη Μητρόπολη Ηράκλειας. Το 1901 η επαρχία Καλλίπολης ανακηρύχτηκε από Επισκοπή που ήταν σε Μητρόπολη. Ο Μητροπολίτης προσαγορεύεται τώρα «Καλλιπόλεως και Μαδύτου». Τελευταίος, εξαιτίας της Μικρασιατικής καταστροφής, Μητροπολίτης ήταν ο Κων/νος Κοδάκης (1912-1922).

Ο πληθυσμός της Θρακικής Χερσονήσου ανέρχονταν το έτος 1914 σε 45.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 27.000 ήταν Έλληνες, οι 15.000 Τούρκοι, οι 2.000 Εβραίοι και οι 1000 Αρμένιοι. Η Καλλίπολη είχε 14.000 κατοίκους (Τούρκους 7.500, Έλληνες 3.500, Εβραίους 2.000, Αρμένιους 1000). Τα 8 περίχωρα της Καλλίπολης είχαν όλα ελληνικό πληθυσμό (το Πλαγιάρι μόνο είχε λίγους Τούρκους), που ανέρχονταν σε 11.500 κατοίκους. Η Μάδυτος και η Κριθιά ήταν ελληνικά χωριά με 8.500 και 3.500 κατοίκους αντίστοιχα.

Από άποψη ιστορική θα αναφερθούμε σύντομα στη χρονική περίοδο από το 1908, που αρχίζει η επιδείνωση της θέσης των χριστιανών, μέχρι το 1922.

Τον Ιούλιο του 1908 έγινε στη Θεσσαλονίκη η επανάσταση των Νεότουρκων, οι οποίοι υπέβαλαν στο Σουλτάνο Χαμίτ νέο Σύνταγμα. Ο λαός αδιακρίτως φυλής και θρησκεύματος είχε πιστέψει ότι έληξε η εποχή της τυραννίας. Το σύνθημα «ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη» αντηχούσε σ’ όλο το Οθωμανικό κράτος και επομένως και στη Θρακική Χερσόνησο.

Δεν πέρασε πολύς καιρός και οι Νεότουρκοι έθεσαν σε εφαρμογή το πρόγραμμά τους, που απέβλεπε στην εξόντωση του ελληνικού στοιχείου και την τουρκοποίηση των Οθωμανικών εδαφών. Το σύνθημα άλλαξε και έγινε «η Τουρκία στους Τούρκους, έξω οι Γκιακούρηδες».

Το κομιτάτο έστειλε σ’ όλα τα τουρκικά χωριά της Θρακικής Χερσονήσου απεσταλμένους, οι οποίοι συνιστούσαν στους Τούρκους να μη συναλλάσσονται με τους χριστιανούς και να μη πληρώνουν ό,τι χρωστούν σ’ αυτούς. Επιβλήθηκε εμπορικός αποκλεισμός σε κάθε τι το ελληνικό. Πρόσχημα γι’ αυτή τη συμπεριφορά αποτελούσε το ζήτημα της Κρήτης την οποία ήθελαν να ανακτήσουν.

Ένα άλλο μέτρο που αποτέλεσε πλήγμα για τους Θρακοχερσονήσιους ήταν η στρατολογία των ομογενών. Η τουρκική Βουλή επέβαλε τη στρατιωτική θητεία και στους μη μουσουλμάνους. Οι Έλληνες δεν ήταν μέχρι τότε εξοικειωμένοι με τη στρατιωτική θητεία, την οποία μέχρι τότε εξαγόραζαν. Πολλοί από τους ομογενείς, μη θέλοντας να υπηρετήσουν στον τουρκικό στρατό με Τούρκους μόνον αξιωματικούς, έφευγαν κρυφά από τη δυτική παραλία της Θρακικής Χερσονήσου με πλοιάρια και κατέφευγαν στην Ελλάδα.

Όταν κηρύχτηκε ο α΄ βαλκανικός πόλεμος η θέση των χριστιανών της Καλλίπολης και των περιχώρων έγινε αφόρητη. Με το πρόσχημα ότι οι χριστιανοί είχαν κρυμμένα όπλα, οι αυθαιρεσίες και οι βιαιοπραγίες του στρατού, οι δολοφονίες, οι εκβιασμοί για απόσπαση χρημάτων ήταν καθημερινά φαινόμενα. Νύχτες ολόκληρες έμεναν οι χριστιανοί άγρυπνοι από το φόβο μήπως οι Τούρκοι προβούν σε λεηλασίες, σε σφαγές ή σε καταστροφές των χωριών τους. Όπως ήταν επόμενο, τα αποτελέσματα του Βαλκανικού πολέμου αύξησαν τη μανία των Νεότουρκων εναντίον του ελληνικού στοιχείου.

Ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918) επαύξησε τα δεινά και διευκόλυνε τους Τούρκους στην εφαρμογή του προγράμματός τους, της εξόντωσης δηλαδή του Θρακικού Ελληνισμού. Εκτός από τη στρατολογία των χριστιανών προστίθεται η δημιουργία των γνωστών Ταγμάτων εργασίας και ο εκτοπισμός των Θρακοχερσονήσιων για λόγους δήθεν προστασίας τους από τον πόλεμο.

Ο εκτοπισμός των Θρακοχερσονήσιων κράτησε περίπου τριάμισι χρόνια, από το 1915 μέχρι το 1918 (για ορισμένους μέχρι το θέρος του 1919). Οι Καλλιπολίτες διατάχθηκαν μέσα σε 2 ώρες να εγκαταλείψουν την πόλη τους. Αποβιβάστηκαν στη Ραιδεστό, όπου έμειναν ως το τέλος του πολέμου. Οι κάτοικοι Μαδύτου και Κριθιάς και των χωριών της Καλλίπολης εκτοπίστηκαν στην Πάνορμο της Μικράς Ασίας και από κει σε διάφορα χωριά της Ανατολής, απ’ όπου ελάχιστοι επέστρεψαν στο τέλος του πολέμου.

Η παλιννόστηση των Ελλήνων της Θρακικής Χερσονήσου συμπληρώθηκε, όπως προαναφέραμε, μέχρι το τέλος του 1919. Τότε μόνο μπόρεσε η Μητρόπολη και η Δημογεροντία Καλλίπολης να υπολογίσει τις θυσίες και τις υλικές ζημιές από τους φοβερούς διωγμούς, εκτοπισμούς, δηώσεις και ασθένειες. Σύμφωνα με τη στατιστική της Μητρόπολης 27.000 ήταν οι εκπατρισθέντες Έλληνες της Χερσονήσου (η ελληνική πρεσβεία με εκθέσεις της στο Υπουργείο Εξωτερικών τους υπολογίζει σε 24.636). Απ’ αυτούς επέστρεψαν οι 17.000. Οι 10.000 πέθαναν στη Μικρασία από τις κακουχίες, τις αρρώστιες και τις στερήσεις.

Αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι Τούρκοι της Θρακικής Χερσονήσου, που βρίσκονταν κοντά στο θέατρο του πολέμου, δεν μετακινήθηκαν χωρίς να πάθουν τίποτε, βγάζουμε το συμπέρασμα ότι ο εκτοπισμός των χριστιανών οργανώθηκε από τους Τούρκους και τους συμμάχους τους Γερμανούς, για να εξοντώσουν το ελληνικό στοιχείο της χερσονήσου.

Ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε με νίκη της ελευθερίας κατά της δουλείας. Ήταν τόσα τα δεινά που υπέστησαν οι Έλληνες της Θρακικής Χερσονήσου, ώστε ήταν αδύνατο πλέον να ανεχθούν τη σκληρή τυραννία των Τούρκων. Οι οιωνοί ήταν ευνοϊκοί. Ο πρόεδρος της Αμερικής διεκήρυξε ότι οι καταδυναστευόμενοι λαοί θα ελευθερώνονταν. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το Επιτελείο του έδινε αγώνα στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων για τα ελληνικά δίκαια. Έτσι το ψήφισμα της 10-3-1919, που συνέταξε ο Μητροπολίτης Κωνσταντίνος και υπέγραψαν αντιπρόσωποι από την Καλλίπολη και τα γύρω ελληνικά χωριά, θα ήταν ενισχυτικό των επιχειρημάτων του Έλληνα πρωθυπουργού. Το ψήφισμα, που φρόντισαν να σταλεί στον Ελευθέριο Βενιζέλο, έχει ως εξής:

Ὁ Ἑλληνικός λαός τῆς Καλλιπόλεως καί τῶν πέριξ χωρίων Πλαγιαρίου, Νεοχωρίου, Καβακλῆ, Ἀγγελοχωρίου, Περγαζίου, Ταϊφυρίου, Βαϊρίου και Γαλατᾶ καί ὁ Ἑλληνικός λαός τῆς Μαδύτου καί Κριθίας, ὁ ἀντιπροσωπευόμενος ὑπό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, συνελθών σήμερον ἐν τῷ ἱερῷ Ναῷ τῆς Παναγίας καί μετά τήν θείαν καί ἱεράν λειτουργίαν, τελεσθεῖσαν πανηγυρικῶς ὑπό τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καλλιπόλεως καί Μαδύτου κυρίου Κωνσταντίνου, λαβών ὑπ᾽ὄψιν τούς ὅρους τοῦ Οὐΐλσωνος, τοῦ μεγάλου προέδρου τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν τῆς Ἀμερικῆς καί μεγάλου προστάτου τῶν δικαίων καί τῆς ἐλευθερίας τῶν καταδυναστευομένων λαῶν ὑπό τῆς ἐπαράτου δουλείας, τούς ὅρους οὕς ἀπεδέξατο ἡ ἔνδοξος καί τροπαιοῦχος Συνεννόησις, ἡ καταβαλοῦσα κατά κράτος τούς ἀπαισίους καί μεγάλους τυράννους τοῦ κόσμου καί καθ᾽οὕς ἅπαντα τά τέως τυραννούμενα ἔθνη, τά ἀξιωθέντα διά τῆς Συνεννοήσεως ἰδεῖν τά προοίμια τῆς παγκοσμίου ἐλευθερίας, ἀπέκτησαν ἀναφαίρετον τό ὑψηλόν καί παμπόθητον δικαίωμα, νά κανονίσωσι τά της τύχης αὐτῶν καί νά διοικῶνται αὐτά ἀφ᾽ἑαυτῶν, ὡς ἄν βούλωνται, ἐκφράζει αὐτοθελήτως καί ἀπαραβιάστως τόν ὑψηλόν καί φλογερόν αὐτοῦ πόθον, πόθον ὅν ὑπεξέκαυσεν ἡ σκληρά καί ὀδυνηρά τυραννία τῶν Τούρκων, ἐπί πέντε περίπου αἰῶνας, ἵνα ἑνωθῇ μετά τῆς γλυκυτάτης Μητρός αὐτοῦ, τῆς Ἑλλάδος, καί κηρύττει ἐν μιᾷ φωνῇ, μεθ᾽ὅλης τῆς ἰσχύος τῶν πνευμόνων αὐτοῦ καί μετ᾽ ἀπεριγράπτου ἑλληνικοῦ ἐνθουσιασμοῦ, τήν ἕνωσιν τῆς ἑλληνικοτάτης Θρακικῆς Χερσονήσου μετά τῆς Μητρός αὐτοῦ Ἑλλάδος, ἐν τῇ ὁποίᾳ διαβλέπει καί εὑρίσκει τήν πολιτικήν καί ἐθνικήν εὐτυχίαν πρός συνέχειαν τοῦ πανωραίου καί ἀειζώου ἑλληνικοῦ ὑψηλοῦ πολιτισμοῦ, τοῦ ἐξωραΐσαντος καί ἀνυψώσαντος ἅπασαν τήν ἀνθρωπότητα, πεποιθώς ἀκραδάντως ὅτι ἅπαν τό φιλοδίκαιον καί φιλελεύθερον Συνέδριον τῆς Εἰρήνης τῶν Παρισίων, ὅπερ φιλοτεχνεῖ τήν εὐτυχίαν καί εὐημερίαν ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος καί δή οἱ μεγάλοι φιλέλληνες Κλεμανσώ, Λόϋδ Τζώρτζ καί Οὐΐλσων θέλουν ἀποδεχθῆ καί ἐκπληρώσουν ὡς δικαίαν καί νόμιμον ἐθνολογικῶς καί ἱστορικῶς τήν Ἕνωσιν τῆς ῞Ελληνικῆς Θρακικῆς Χερσονήσου μετά τῆς Μητρός ἡμῶν Ἑλλάδος πρός ἀΐδιον ἡμῶν εὐγνωμοσύνην. Παρακαλεῖ δέ εὐλαβῶς τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Καλλιπόλεως καί Μαδύτου Κύριον Κωνσταντῖνον, ὅπως μεριμνήσῃ πρός ἐπίδοσιν ἁρμοδίως εἰς τό Συνέδριον τῆς Εἰρήνης τῶν Παρισίων τοῦ παρόντος ψηφίσματος διά τά περαιτέρω.

Ζήτω ἡ ἕνωσις ἡμῶν μετά τῆς Μητρός Ἑλλάδος.

Ζήτω ἡ Γαλλία. Ζήτω ἡ Ἀγγλία. Ζήτω ἡ Ἀμερική.

Ζήτωσαν οἱ μεγάλοι φιλέλληνες Κλεμανσώ, Λόϋδ Τζώρτζ καί Οὐΐλσων.

Ζήτω ὁ μέγας καί δαιμόνιος Ἐλευθέριος Βενιζέλος.

Ἐγένετο καί ἀπεφασίσθη ἐν τῷ πανσέπτῳ ἱερῷ Ναῷ τῆς Παναγίας Καλλιπόλεως.

Ἐν Καλλιπόλει τῇ 10ῃ Μαρτίου 1919

Ακολουθούν οι Υπογραφές

 

Το όνειρο της ελευθερίας, όπως εκφράζεται μέσα από το ψήφισμα, αρχίζει να γλυκοχαράζει. Ο ελληνικός στρατός, τον Απρίλιο του 1920, θα προελάσει στην Ανατολική Θράκη, για να χαρίσει την ελευθερία και την ευδαιμονία όχι μόνο στους Έλληνες, αλλά σ’ όλους τους κατοίκους της. Οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης θα επιδείξουν ανεξικακία και ανωτερότητα, με αποτέλεσμα να μη συμβεί κανένα έκτροπο εις βάρος των Τούρκων.

Ο ελληνικός στρατός τον Ιούλιο του 1920 έφτασε στο Πλαγιάρι, αλλά οι Γάλλοι στρατιώτες, που βρίσκονταν εκεί, δεν επέτρεψαν την κάθοδό του στην Καλλίπολη. Το γαλλικό στρατηγείο θεώρησε ότι τα εδάφη της ζώνης των Στενών θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται στρατιωτικώς μόνο από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις. Επιτρέπονταν όμως η χρησιμοποίηση σ’ αυτά ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων χωροφυλακής.

Στις 22 Ιουλίου 1920 αγκυροβόλησε στο λιμάνι της Καλλίπολης το ελληνικό αντιτορπιλλικό «Πάνθηρ», από το οποίο αποβιβάστηκαν οι ελληνικές πολιτικές αρχές και δύναμη χωροφυλακής. Οι αρχές εγκαταστάθηκαν επισήμως στο Διοικητήριο. Η ελληνική σημαία ανυψώθηκε στο Λιμεναρχείο και στο Διοικητήριο της πόλης. Ακολούθησε δοξολογία από τον Μητροπολίτη στην εκκλησία της Παναγίας.

Η ευτυχία των Θρακοχερσονήσιων συμπληρώνεται με την υπογραφή τον Αύγουστο του 1920 της συνθήκης των Σεβρών, με την οποία η Ελλάδα αποκτά την Ανατολική Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης.

Σ’ ολόκληρη τη Θρακική Χερσόνησο οργανώθηκε η Ελληνική Διοίκηση και λειτούργησε υποδειγματικά από το 1920 μέχρι ο 1922 με βάση τις αρχές της δικαιοσύνης, της ισοπολιτείας και της συναδέλφωσης των διαφόρων εθνικών στοιχείων.

Μόλις άρχισαν οι ατυχείς Θρακοχερσονήσιοι να αναλαμβάνουν και να ανορθώνουν τα ερείπια με τη βοήθεια και του ελληνικού κράτους ακολούθησε η κατάρρευση, τον Αύγουστο του 1922, του Μικρασιατικού μετώπου, η οποία παρέσυρε τα πάντα στον όλεθρο. Το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι έπρεπε οι Έλληνες της Θρακικής Χερσονήσου να εγκαταλείψουν τη γη των πατέρων τους. Αυτοί που δοκίμασαν για τριάμισι χρόνια τα δεινά του εκτοπισμού δεν ήθελαν να πιστέψουν ότι ήταν δυνατό να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους. Είχαν την ελπίδα ότι η Χερσόνησος, λόγω των Στενών των Δαρδανελλίων θα διεθνοποιούνταν και θα εξαιρούνταν της ανταλλαγής. Γι’ αυτό παρόλο που διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τη Χερσόνησο δεν υπάκουσαν. Τελικά ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναγκάστηκε να συστήσει τηλεγραφικώς την εκκένωση, γιατί υπήρχε ο φόβος μήπως άτακτα στίφη Κεμαλικών από τη Λάμψακο και την ασιατική ακτή αποβιβαστούν στην Καλλίπολη και κατασφάξουν τους Έλληνες. Αυτό κατατρόμαξε τους χριστιανούς και αποφασίστηκε η εκκένωση.

Στις αρχές Νοεμβρίου 1922 εγκατέλειψαν την πατρίδα τους, αφού επιβιβάστηκαν σε ατμόπλοια, που είχαν αποσταλεί από την ελληνική κυβέρνηση. Οι θρακοχερσονήσιοι ως πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη, τα Γιαννιτσά, την Αριδαία και τις περιφέρειές τους, την Έδεσσα, την Καβάλα.