Η Ελένη Παπαδάκη (04/11/1908 – 21/12/1944) ήταν Ελληνίδα ηθοποιός που πρωταγωνίστησε σε ποικίλους ρόλους του κλασικού και του μοντέρνου ρεπερτορίου.

Η δημόσια μνήμη της προκαλεί μέχρι και σήμερα δημόσιες αντιπαραθέσεις.

Γεννήθηκε στις 04/11/1908 στην Αθήνα από εύπορη οικογένεια. 

Αποφοίτησε από τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και ολοκλήρωσε σπουδές Φιλολογίας, τις οποίες και συμπλήρωσε με σπουδές φωνητικής, μουσικής και πιάνου, στο Ελληνικόν Ωδείον Αθηνών.

Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία 17 ετών στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης του Σπύρου Μελά το 1925 στη παράσταση "Έξι πρόσωπα ζητούν συγγραφέα" του Λουίτζι Πιραντέλλο. Η πρώτη αυτή παρουσία της χαρακτηρίστηκε από τους τότε κριτικούς ως αποκάλυψη.

Τον ίδιο χρόνο εμφανίσθηκε ως Ηρωδιάς στη "Σαλώμη" του Όσκαρ Γουάιλντ και ως Ρίλκε Έϋντεν στο «Ο χρόνος είναι όνειρο» του Ανρί Ρενέ Λενορμάν.

Το 1926 η Παπαδάκη έπαιξε στο Θίασο των Νέων, ως πρωταγωνίστρια πλέον πολλών έργων, όπως «Όταν οι γυναίκες αγαπούν» του Μπράκλαιϋ Μπουσόν, «Τζοκόντα» του Γκαμπριέλε Ντ' Αννούντσιο, «Τα ωραιότερα μάτια του κόσμου» του Ζαν Σερμάν, «Αιμέ» του Ζεραλντύ, «Δωδεκάτη νύχτα» του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Η αναδυομένη» του Ξενόπουλου, «Τρισεύγενη» του Κωστή Παλάμά, κ.ά. Τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με την Κυβέλη, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αιμίλιο Βεάκη, Νίκο Δεδραμή, Γεώργιο Παππά, Π. Γαβριηλίδη, σε ποικίλα ρεπερτόρια, όπου και διακρίθηκε με πολλές επιτυχίες.

Επικεφαλής του ίδιου θιάσου το 1931 έπαιξε στη Κωνσταντινούπολη με ενθουσιώδεις κριτικές.

Η Παπαδάκη είχε επίσης τιμηθεί με "βασιλικό έπαινο - ευαρέσκεια" στις 31/10/1939, σε ιδιαίτερη τελετή από τον Βασιλέα, «δια τάς εις το ελληνικόν θέατρον εξαιρέτους αυτής υπηρεσίας και ιδιαιτέρως δια τάς εν τώ εξωτερικώ παρασχεθείσας τοιαύτας».

Ήδη από τη περίοδο της Κατοχής, η Παπαδάκη κατηγορήθηκε για δωσιλογισμό. Οι φιλικές σχέσεις που διατηρούσε με τον δωσίλογο πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη, έγιναν αντικείμενο κουτσομπολιού και φημών. Ο έρωτας του Πρωθυπουργού για την ηθοποιό καυτηριάστηκε επανειλημμένα από δεξιές αντιστασιακές εφημερίδες, όπως οι εφημερίδες «Έφοδος» και «Ελληνικό Αίμα», όπου γράφτηκε μεταξύ άλλων: «ο Ράλλης (..) εδώρισε στο γεροντικό του έρωτα μια ζώνη από πλατίνα αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων (..) ενώ ο λαός πεθαίνει από την πείνα», καθώς και ότι ο Ράλλης την είχε υπό τη προστασία του γεμίζοντας την δώρα και δίνοντας της σοφέρ που την μετέφερε με τη λιμουζίνα του στο θέατρο. Ο Γεώργιος Ράλλης ήταν φίλος της οικογένειας Παπαδάκη, και σαφώς ερωτευμένος με την διακεκριμένη ηθοποιό, ωστόσο δεν υπήρξε ερωτική σχέση μεταξύ των δυο.

Μετά την Απελευθέρωση, στις 20/10/1944, η Παπαδάκη διαγράφηκε μαζί με άλλους 7 ηθοποιούς από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (με προεδρείο τους Αιμίλιο Βεάκη, Θόδωρο Μορίδη, Σπύρο Πατρίκιο, Χρήστο Τσαγανέα, Παναγιώτη Καραβουσάνο), κατόπιν πρότασης του προέδρου του σωματείου Σπύρου Πατρίκιου σε ένα δυναμιτισμένο κλίμα, όπου ηθοποιοί φωνάζαν "θάνατος στην πουτάνα". Κυκλοφόρησε και λίστα με τίτλο «ΟΙ ΠΡΟΔΟΤΑΙ ΗΘΟΠΟΙΟΙ» που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Απελευθερωτής», η οποία περιλάμβανε και την ίδια. Τελικά, η ποινή της διαγραφής από το σωματείο δεν εφαρμόστηκε.

Κατά την διάρκεια των συγκρούσεων στα Δεκεμβριανά συνελήφθη στις 21/12/1944, στο σπίτι του γραμματέα του ΕΑΜ Θεάτρου Δημήτρη Μυράτ, όπου είχε καταφύγει. Την συνέλαβαν μέλη της πολιτοφυλακής Γαλατσίου-Πατησίων, υπό τον φοιτητή Ιατρικής Κώστα Μπιλιράκη, τα οποία επανειλημμένα της απευθύνονταν ως "κυρία Ράλλη", ενώ την χαστούκισαν όταν αρνήθηκε ότι είχε σχέση με τον Ράλλη.

Σύμφωνα με αναφορές εκτελέστηκε στα διυλιστήρια της ΟΥΛΕΝ από ομάδα υπό τον Καπετάνιο «Ορέστη», ο οποίος αναφέρεται ότι αρχικά την προόριζε για όμηρο του ΕΛΑΣ, όμως άλλαξε γνώμη αφού υποτίθεται στη συνέχεια την αναγνώρισε ως τη «γυναίκα του Ράλλη». Τελικά δολοφονήθηκε με πιστόλι από τον Βλάση Μακαρωνά της Εθνικής Πολιτοφυλακής.

Ήδη 4 ημέρες πριν την εκτέλεση της Παπαδάκη, ο Καπετάνιος του Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ Σπύρος Κωτσάκης (Νέστορας) είχε δώσει εντολή στον ΕΛΑΣίτη λοχαγό και διαμερισματάρχη Νίκο Ανδρικίδη για τον έλεγχο της ομάδας του "Ορέστη", οι οποίοι, αφού συνελήφθησαν, παραδέχθηκαν ενώπιον λαϊκού δικαστηρίου του ΕΑΜ πως "ενήργησαν κατ’ εντολή των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών". Ο Καπετάνιος "Ορέστης" της Εθνικής Πολιτοφυλακής παραδέχτηκε ότι εκτέλεσε εντολές των μυστικών βρετανικών υπηρεσιών με σκοπό να δημιουργήσει αγανάκτηση του λαού εναντίον των εκτελέσεων και καταδικάστηκε σε θάνατο από ΕΑΜικό λαϊκό στρατοδικείο και εκτελέστηκε δημόσια στην πλατεία Κολιάτσου. Το 1945, ο Νίκος Ανδρικίδης παραπέμφθηκε σε κακουργιοδικείο κατηγορούμενος για την εκτέλεση των εκτελεστών της Παπαδάκη και καταδικάστηκε ισόβια. Ο φυσικός αυτουργός της εκτέλεσης Βλάσης Μακαρωνάς εκτελέστηκε το 1948.

Μέσα στα πλαίσια της απολογίας για την δολοφονία της Παπαδάκη, ηγετικά εμπλεκόμενα στελέχη της Αριστεράς (π.χ Κωτσάκης, Ανδρικίδης) ισχυρίστηκαν ότι ο φόνος της Παπαδάκη ήταν το έναυσμα για τον έλεγχο της ομάδας του Καπετάνιου "Ορέστη".

Ο ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός αναφέρει ότι πρόσωπα όπως η Ελένη Παπαδάκη «αποτελούσαν προφανή στόχο ενός κόσμου που είχε υποφέρει από την κατοχική τρομοκρατία, τις εκτελέσεις, την πείνα και τα μπλόκα και καθοδηγούνταν πλέον από ένα αυθεντικό ταξικό μίσος, στοιχείο που πολλές φορές ξεπέρασε και τις κομματικές επιλογές».

Επιπρόσθετα, ο ιστορικός Παναγιώτης Δελής αναφέρει ότι η διαφαινόμενη ήττα του ΕΑΜ οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην αδιάκριτη δολοφονία πολλών ατόμων που δεν είχαν συμμετοχή σε πράξεις εναντίον του και ως παράδειγμα φέρνει την Ελένη Παπαδάκη που δολοφονήθηκε από «φανατικούς της Εθνικής Πολιτοφυλακής».

Σύμφωνα με τον βιογράφο της Πολύβιο Μαρσάν, ο κύριος λόγος της δολοφονίας της ήταν ο συναδελφικός φθόνος.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Αντρέ Γερολυμάτο πιθανόν ήταν απόρροια της δράσης της Κατίνας Παξινού, που είχε ως αποτέλεσμα την επακόλουθη σύλληψη και τη δολοφονία της Παπαδάκη καθώς εκτός του ότι είχε σχέση με τον Ράλλη και έκανε παρέα με Γερμανούς αξιωματικούς, είχε γίνει η πιο δημοφιλής ηθοποιός επί Κατοχής και ξεπέρασε την Παξινού κατά την εκτίμηση του ίδιου ιστορικού.

Στις 26/01/1945 βρέθηκε το πτώμα της στα διυλιστήρια της Ούλεν σε κατάσταση αποσύνθεσης, με μεγάλα κομμάτια δέρματος αποκολλημένα. Η σορός της σύμφωνα με την Έλενα Σταματοπούλου «κακοποιήθηκε εκ των υστέρων, ώστε να υπάρξει µεγαλύτερο πολιτικό κέρδος».

Μετά από δύο ημέρες έγινε μεγαλοπρεπής κηδεία, στην οποία ο θάνατος τής Παπαδάκη θρηνήθηκε ως εθνική απώλεια. Τότε ο Α. Σικελιανός έγραψε τους στίχους:

Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που η λεπίδα του φονιά

άστραψε, κι' όλος ο θεός της Τραγωδίας εφάνη.

Μνήσθητι Κύριε: Για την ώρα που άξαφνα, κ΄ οι εννιά

αδερφές εσκύψαν να της βάλουνε

των αιώνων το στεφάνι.

Παράλληλα, η οικογένεια της υπέβαλε μήνυση εναντίον των ηθοποιών που στήριξαν το ΕΑΜ.

Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, στην 12η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος αναγνώρισε ως «υπερβασία» την εκτέλεση της Παπαδάκη και την καταδίκασε, ενώ για την ελληνική αλλά και την βρετανική κοινή γνώμη, η εκτέλεση αυτή, μαζί με άλλες, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεταστροφή της εναντίον του ΕΑΜ.

Toν Μάιο του 1945, το Συμβούλιο του Εθνικού Θεάτρου, υπό την προεδρεία του Γιώργου Θεοτοκά, απέρριψε ως «πρόωρη» τη πρόταση για τοποθέτηση πλάκας στη μνήμη της Παπαδάκη στο χώρο του θεάτρου.

Τον Οκτώβριο του 2019, ο Δημήτρης Λιγνάδης ως διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, έδωσε το όνομα της Παπαδάκη στο ισόγειο αίθουσας του «Ρεξ». Η πράξη αυτή συνάντησε αντιδράσεις από το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών που ζήτησαν την ανάκληση της απόφασης.

Το 1964 ο Γιώργος Θεοτοκάς έγραψε το βιβλίο «Ασθενείς και οδοιπόροι», όπου η πρωταγωνίστρια έχει πολλές ομοιότητες με τη ζωή της Παπαδάκη.

Ο Πολύβιος Μαρσάν έγραψε βιογραφία της «Ελένη Παπαδάκη - Μια φωτεινή θεατρική πορεία με απροσδόκητο τέλος», το 2006.

Ο Μάνος Ελευθερίου, το 2006, έγραψε το μυθιστόρημα «Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές» βασισμένο στη ζωή της Παπαδάκη.

Το Εθνικό Θέατρο ανέβασε την παράσταση «Για την Ελένη», το 2016, με πρωταγωνίστρια τη Μαρία Κίτσου.

Αμέσως μετά την ίδρυση του Εθνικού Θεάτρου, προσλήφθηκε (Νοέμβριος 1932) ως πρωταγωνίστρια και ως τον θάνατό της έπαιξε τους ρόλους:

· Δυσδαιμόνα (Οθέλλος)

· Ρεγγάνη (Βασιλιάς Ληρ του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ)

· Πόρτσια (Έμπορος της Βενετίας)

· Βασίλισσα Ελισάβετ (Δον Κάρλος) του Σίλλερ

· Ναταλία (Πρίγκιπας του Χόνμπουργκ) του Χάινριχ φον Κλάιστ

· Ερσίλια Ντρέι (Να ντύσουμε του γυμνούς) του Λουίτζι Πιραντέλλο

· Η βεντάλια της λαίδης Γουίντερμηρ του Όσκαρ Ουάιλντ[37]

· Σελιμέν (Μισάνθρωπος) του Μολιέρου

· Έλα Ρέντχαϊμ (Γιάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν) του Ίψεν

· Πειρασμός του Γρηγορίου Ξενόπουλου

· Ιούδας του Σπύρου Μελά κ.α.

Ιδιαίτερα ήταν τα επιτεύγματά της και στον τομέα του αρχαίου δράματος:

· Ως Κλυταιμνήστρα στην Ηλέκτρα με σκηνοθέτη τον Δ. Ροντήρη στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού (1936) και στην Επίδαυρο (1938)

· Αντιγόνη του Σοφοκλή (1940-41)

· Ιφιγένεια εν Ταύροις (1941)

· Εκάβη του Ευριπίδη (1943-44) στο Εθνικό Θέατρο