Το Βασιλικό κοιμητήριο βρίσκεται στον λοφίσκο Παλαιόκαστρο των θερινών ανακτόρων του Τατοϊου.

Περιλαμβάνει τον Ναό της Αναστάσεως, το Μαυσωλείο, το Φυλάκιο και τους τάφους.

Ο Ναός της Αναστάσεως με έτος κατασκευής το 1898 -1899 είναι ισόγειος ναός σταυροειδής με κεντρικό τρούλο.

Από την στιγμή του θανάτου της κόρης της Αλεξάνδρας, η Βασίλισσα Όλγα συνέλαβε την ιδέα της ανέγερσης ενός ναού στο κοιμητήριο της Δυναστείας.

Η εκτέλεση του σχεδίου ωστόσο καθυστέρησε και ο θεμέλιος λίθος του ναού δεν τέθηκε παρά στις 06/08/1899. Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο Αναστάσιος Μεταξάς, στον οποίο ο Βασιλεύς Γεώργιος Α’ είχε αναθέσει να μιμηθεί αθηναϊκό ναό του ΙΒ’ αιώνα.

Φωτογραφία του έτους 1900 τον δείχνει εξωτερικά περατωμένο.

Τον ναό περάτωσε στο διάστημα 1950-1952 ο βασιλεύς Παύλος που με την βοήθεια του βυζαντινολόγου ακαδημαϊκού Γεωργίου Σωτηρίου επέλεξε τα βυζαντινά γλυπτά που χρησίμευαν ως πρότυπα στην κατασκευή του τέμπλου και της Αγίας Τράπεζας. Την αγιογράφηση ανέθεσε ο βασιλεύς στον αγιογράφο κοσμοκαλόγερο Κομνηνό Καλόθετο, μέλος της αδελφότητας “Ζωή”.

Το Μαυσωλείο εντυπωσιακό νεοβυζαντινό κτίσμα με έτη κατασκευής 1936 -1940 είναι ισόγειο ταφικό κτίριο τετράγωνου σχήματος με κεντρικό τρούλο. Εσωτερικά οι θόλοι και ο τρούλλος προοριζόταν να καλυφθούν με ψηφιδωτά σε χρυσό φόντο. Είναι έργο του αρχιτέκτονα Μανώλη Λαζαρίδη ο οποίος αρχικά είχε σχεδιάσει ένα πιο σύνθετο κτίσμα. Το κτίριο φιλοξενεί τους τάφους των Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’, της Βασίλισσας Σοφίας και του Βασιλέως Αλέξανδρου. Οι σοροί των βασιλέων ενταφιάστηκαν την Κυριακή 22/11/1936 μετά την μεταφορά τους από τον Βασιλέα Γεώργιο από την κρύπτη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Φλωρεντίας. Ο Αλέξανδρος μεταφέρθηκε κοντά στους γονείς του από το αρχικό του μνήμα μπροστά από το ναό της Αναστάσεως.

Όπως γράφει ο ιστορικός κ. Κώστας Σταματόπουλος στο βιβλίο του το Χρονικό του Τατοΐου με την έκφραση «όστις εβασίλευσε αντί του πατρός αυτού» αποκαταστάθηκε στο μνήμα του το 1936, η συνταγματική και δυναστική τάξη που είχε διασαλευτεί το 1917 από τον διορισμό του ως βασιλέως από τον Βενιζέλο και την Entente.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα μνήματα είναι εξαιρετικά λιτά με μασίφ πεντελίσιο μάρμαρο κατά κύριο λόγο. Ιδιαίτερα περίτεχνα είναι τα μνήματα του Πρίγκιπα Νικολάου και της συζύγου του, Πριγκίπισσας Ελένης, Μεγάλης Δούκισσας της Ρωσίας.

Την Τρίτη 01/09/2020, κατά την απογευματινή περιπολία της Αστυνομίας στο κτήμα Τατοΐου, διαπιστώθηκε βανδαλισμός στο ταφικό μνημείο του Παύλου και της Φρειδερίκης. Ο σταυρός βρέθηκε σπασμένος σε τρία τμήματα. Αμέσως ενημερώθηκε η αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ.

Προγραμματίζεται άμεσα η αποκατάσταση του μνημείου, σύμφωνα με την πρόσφατα εγκεκριμένη μελέτη της Διεύθυνσης Συντήρησης και Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων.

H Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού απέστειλε ανακοίνωση, που σύμφωνα με το ΥΠΠΟΑ αναφέρει τα εξής:

«Μετά από εντολή της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνας Μενδώνη, η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων εκπόνησε Μελέτη Συντήρησης των Ταφικών Μνημείων του Βασιλικού Κοιμητηρίου στο κτήμα Τατοΐου. Η συγκεκριμένη μελέτη εγκρίθηκε, μετά από ομόφωνη γνωμοδότηση του ΚΣΝΜ. Άμεσα εκτελέστηκαν οι εργασίες των μνημείων του Μαυσωλείου, ενώ ήδη έχουν προγραμματιστεί και οι εργασίες στα υπόλοιπα μνημεία. Οι εργασίες συντήρησης του τοιχογραφικού διακόσμου του Ι.Ν. της Αναστάσεως ολοκληρώθηκαν από τον Ιούνιο. Το σύνολο των εργασιών έχει υλοποιηθεί από το μόνιμο προσωπικό της υπηρεσίας μας. Ήδη, τα τμήματα του σταυρού έχουν συλλεχθεί και αποθηκευτεί, με ασφάλεια. Σύμφωνα με τον όρο έγκρισης της Μελέτης Συντήρησης, θα ελεγχθεί η στατική επάρκεια των σταυρών του συνόλου των ταφικών μνημείων, έτσι ώστε οι εργασίες να αποκαταστήσουν τη μορφή, αλλά και να ενισχύσουν τους σταυρούς, όπου αυτό απαιτείται. Το χθεσινό συμβάν βανδαλισμού διερευνάται από το Αστυνομικό Τμήμα Αγίου Στεφάνου».

Στο βασιλικό κοιμητήριο έχουν ενταφιασθεί:

1. Βασιλεύς Γεώργιος Α’ των Ελλήνων (12/12/1845 – 05/03/1913)

2. Βασίλισσα Όλγα των Ελλήνων, Μεγάλη Δούκισσα Όλγα Κωνσταντίνοβνα της Ρωσίας (22/08/1851 – 19/06/1926), σύζυγος του Γεωργίου Α’

3. Βασιλεύς Κωνσταντίνος Α’ των Ελλήνων (03/08/1868 – 17/01/1923), γιος του Γεωργίου Α’

4. Βασίλισσα Σοφία των Ελλήνων, πριγκίπισσα Σοφία της Πρωσσίας (14/06/1870 – 13/01/1932) σύζυγος του Κωνσταντίνου Α’

5. Βασιλεύς Αλέξανδρος Α’ των Ελλήνων (02/08/1893 – 25/10/1920), γιος του Κωνσταντίνου Α’

6. Πριγκίπισσα Ασπασία (Μάνου) (04/09/1896 – 07/08/1972), σύζυγος του Αλέξανδρου Α’

7. Βασιλεύς Γεώργιος Β΄ των Ελλήνων (07/07/1890 – 01/04/1947) γιος του Κωνσταντίνου Α’

8. Βασιλεύς Παύλος Α’ των Ελλήνων (14/12/1901 – 06/03/1964), γιος του Κωνσταντίνου Α’

9. Βασίλισσα Φρειδερίκη των Ελλήνων, πριγκίπισσα Φρειδερίκη του Αννόβερου (18/04/1917 – 06/02/1981), σύζυγος του Παύλου Α’

10. Βασίλισσα Αλεξάνδρα της Γιουγκοσλαβίας, πριγκίπισσα Αλεξάνδρα της Ελλάδας (25/03/1921 – 30/01/1993), κόρη του Αλέξανδρου Α’ και σύζυγος του Πέτρου Β’ της Γιουγκοσλαβίας. Έγινε μετακομιδή των οστών πρόσφατα στην Γιουγκοσλαβία

11. Πριγκίπισσα Αικατερίνη της Ελλάδας, Λαίδη Μπράντραμ (04/05/1913 –02/10/2007), κόρη του Κωνσταντίνου Α’

12. Πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας (12/06/1869 – 25/11/1957), γιος του Γεωργίου Α’, Ύπατος Αρμοστής Κρήτης

13. Πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη (02/07/1882 – 21/09/1962), σύζυγος του πρίγκιπα Γεωργίου (Δεν διατίθεται φωτογραφία)

14. Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα της Ελλάδας, Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας (18/08/1870 – 12/09/1891) κόρη του Γεωργίου Α’ και σύζυγος του Μεγάλου Δούκα Παύλου Αλεξάνδροβιτς της Ρωσίας

15. Πρίγκιπας Νικόλαος της Ελλάδας (09/01/1872 – 08/02/1938), γιος του Γεωργίου Α’

16. Μεγάλη Δούκισσα Ελένη Βλαδιμήροβα της Ρωσίας (17/01/1882 – 14/03/1957) σύζυγος του πρίγκιπα Νικολάου

17. Πριγκίπισσα Μαρία της Ελλάδας. Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας (03/03/1876 – 13/12/1940) κόρη του Γεωργίου Α’ και σύζυγος του Μεγάλου Δούκα Γεωργίου Μιχαήλοβιτς της Ρωσίας και του Αντιναυάρχου Περικλή Ιωαννίδη

18.  Αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης, ο δεύτερος σύζυγος της Πριγκίπισσας Μαρίας (01/11/1881 – 07/02/1965)

19. Πριγκίπισσα Όλγα της Ελλάδας (26/03/1880 – 20/10/1880), κόρη του Γεωργίου Α’, απεβίωσε 7 μηνών.

20. Πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας (20/01/1882 – 03/12/1944) γιος του Γεωργίου Α’ και πατέρας του Δούκα του Εδιμβούργου, Φιλίππου (δεν διατίθεται φωτογραφία)

21. Πρίγκιπας Χριστόφορος της Ελλάδας (10/08/1888 – 21/01/1940), γιος του Γεωργίου Α’

22. Πριγκίπισσα Φραγκίσκη της Ορλεάνης (25/12/1902 – 25/02/1953),σύζυγος του πρίγκιπα Χριστόφορου»

Πηγή: www.tatoi.org